Her 40 çocuktan birinde otizm spektrum bozukluğu belirtileri bulunurken, uzmanlar otizmin sıklıkla 1 ila 3 yaş ortasında görüldüğüne dikkat çekiyor. Otizm belirtileri ortasında esas olarak geriliği ve göz teması kuramamak geliyor.
2 NİSAN DÜNYA OTİZM FARKINDALIK GÜNÜ
2 Nisan, Birleşmiş Milletler tarafından 2008 yılında otizm konusunda farkındalık yaratmak ve otizm ile ilgili meselelere tahlil bulmak maksadıyla “Dünya Otizm Farkındalık Günü” olarak ilan etti.
OTİZM FARKINDALIK GÜNÜ TARİHÇESİ
2 Nisan, tüm dünyada otizm konusunda farkındalık yaratarak otizmden kaynaklanan problemlere tahliller yaratmak emeliyle, 2008 yılında Birleşmiş Milletler tarafından “Dünya Otizm Farkındalık Günü” olarak ilan edildi. Her yıl, “Otizm Farkındalık Ayı” olan Nisan ayı boyunca dünya genelinde otizmin sıkıntılarını ve tahlilleri konuşuluyor, araştırmaların teşvik edilmesi ve erken teşhisle tedavinin yaygınlaştırılması hedefleniyor.
OTİZM NEDİR?
Otizm spektrum bozukluğu, doğuştan gelen ya da hayatın birinci yıllarında ortaya çıkan, başkalarıyla bağlantı kurmayı zorlaştıran ve engelleyen, karmaşık bir nöro-gelişimsel bozukluk olarak tanım edilir.
OTİZM SPEKTRUM BOZUKLUĞU BELİRTİLERİ
Otizm en erken 8 aylıkken bulgu verir. 18 aylıkken testlerle tarama yapıldığında sonuç alınır. Emniyetli bir klinik teşhis için 3 yaşı bitirmesi beklenmelidir. Göz teması, seslenildiğinde dönüp bakması ve işaret etmesi olağan gelişim açısından değerlidir. Belirtileri otizmle karışan hastalıklar vardır. Bilhassa lisan meselelerinin kimi formları örtüşür.
– Göz kontağı kuramama,
– Yaşıtlarıyla arkadaşlık kuramama,
– Başkalarıyla cümbüş, ilgi yahut başarıyı paylaşmaya karşı ilgisizlik,
– Empati eksikliği. Otistikler, başkalarının acı ve ıstırap üzere hislerini anlamada zorluk çekebilirler,
– Konuşmayı öğrenememe yahut konuşmada gecikme. Otistiklerin % 40’ı asla konuşmaz,
– Sohbet etmeye başlamada zorlanma ya da başlamış bir konuşmayı sürdürmede zorlanma,
– Kalıplaşmış yahut daima tekrarlanan konuşma,
– Birebir şeyleri yapmakta ısrar, rutine sıkı bağlılık,
– Duyusal az yahut çok uyarılma,
– Dinleyicilerinin bakış açısını anlamada zorlanma. Örnek vermek gerekirse, karşısındaki kişinin yaptığı espriyi anlamayabilir. Sözleri algılayıp anlar fakat ima edileni anlayamaz.
OTİZM SPEKTRUM BOZUKLUĞU ÇEŞİTLERİ
Üç tip otizm spektrum bozukluğu vardır:
Otizm
Buna bazen “klasik” otizm denir. “Otizm” sözünü duyunca birçok insan bu türlü düşünüyor. Otistik bozukluğu olan şahıslarda ekseriyetle değerli lisan gecikmeleri, toplumsal ve bağlantı sıkıntıları ve sıra dışı davranışlar ve ilgi alanları vardır. Otistik bozukluğu olan birçok kişi de zihinsel engellidir.
Asperger Sendromu
Asperger sendromu olan şahıslarda ekseriyetle daha hafif otistik bozukluk belirtileri vardır. Toplumsal zorlukları, sıra dışı davranışları ve ilgileri olabilir. Lakin, ekseriyetle lisan yahut zihinsel engellilik problemleri yoktur.
Yaygın Gelişimsel Bozukluk
Buna bazen “atipik otizm” yahut PDD-NOS denir. Otistik bozukluk yahut Asperger sendromu için birtakım kriterlere uyan, lakin hepsine uymayan şahıslara atipik otizm teşhisi konulabilir. Bu beşerler ekseriyetle otistik bozukluğu olanlara nazaran daha az ve daha hafif semptomlara sahiptir. Belirtiler yalnızca toplumsal ve irtibat sıkıntılarına neden olabilir.
OTİZM TEDAVİSİ
Şu anda otizm spektrum bozukluğu (OSB) için tek bir standart tedavi yoktur. Fakat semptomları en aza indirmenin ve yetenekleri en üst seviyeye çıkarmanın birçok yolu vardır. OSB’li bireyler, uygun tedaviler ve müdahalelerle, tüm yeteneklerini ve marifetlerini kullanma talihine sahip olurlar.
En tesirli tedaviler ve müdahaleler her insan için çoklukla farklıdır. Kimi durumlarda, tedavi otizmi olan bireylerin olağan beşerler üzere hayat sürmesine yardımcı olabilir. Bu maksatla davranışsal eğitim ve özel terapiler uygulanır. Uygulanacak tedavinin aileye uygun olması da kıymetlidir. Konuşma terapisi, motor yetenekleri artırmaya yönelik terapiler, toplumsal ileşim maharetini kazandırmaya yönelik terapiler uygulanan tedaviler ortasındadır.
İlaçlar, depresyon, dikkat eksikliği-hiperaktivite, obsesif kompulsif bozukluk üzere otizme eşlik eden durumlarda kullanılabilir.
İLK BELİRTİLERİ GÖZDEN KAÇIRMAYIN
Çocuk Nöroloji Bölümü’nden Doç. Dr. Yasemin Topçu, 2 Nisan Dünya Otizm Farkındalık Günü kapsamında otizm spektrum bozukluğuna ait bilgiler verdi. Doç. Dr. Yasemin Topçu, nörogelişimsel bozukluk olan otizm hastalığının nedeninin tam bilinmediğini vurgulayarak, “Otizm bebeklik çağında başlayan, çocukluk çağında da görülebilen bir hastalıktır. Otizmde genetik ve çevresel faktörlerin tesirli olduğu bilinir. Genetik faktörlerin özel bir ehemmiyeti vardır fakat genetik kökenli olmayan da birçok otizm hadisesi kanıtlanmıştır. Genetik demek anne ya da babada otizm bulunması demek değildir. Zira DNA üzerinde nedeni bilinmeyen bir biçimde ortaya çıkan küçük farklılıklar, anne karnında çocuk gelişirken otizme neden olabiliyor. Çevresel faktörlerde otizme neden olan en değerli sebeplerden biri ise annenin gebelikte geçirdiği hastalıklar ve enfeksiyonlar başta olmak üzere kullandığı ilaçlardır” diye konuştu.
“Çevresel faktörler ve mental gerilik riski artırıyor”
Otizmli çocukların etkilendiği genetik ve çevresel faktörleri Doç. Dr. Topçu, şöyle açıkladı: “Anne karnında radyasyona maruz kalmak, anne ve babanın 40 yaş üstünde olması, erken doğum hikayesinin olması yani 35 haftadan evvel ve 2.5 gramın altında doğması çevresel faktörler ortasındadır. Bir öteki çevresel faktörler de yeni doğan periyodunda ağır bakımda kalma hikayesi ve kimyasal gerecin ağır olduğu bölgelerde yaşamaktır. Cep telefonu, tablet ve televizyon üzere teknolojik bağlantı araçlarına fazla maruz kalmaları ve toplumsal etraftan uzak büyüyen çocuklarda bilhassa bu risk faktörü otizmi tetikleyebiliyor. Genetik faktörlere sebebiyet veren durumlar ise Frajil X sendromu, tüberoskleroz üzere birtakım özel hastalık kümeleridir. Yalnızca mental geriliği olan hastalıklarda da otizm sık olarak görülebiliyor”.
“Konuşma geriliği ve göz temasına dikkat”
Doç. Dr. Topçu, son yıllarda yapılan çalışmalarda 40 çocuktan birinde otizm görüldüğünü söz ederek, belirtilerini şu halde sıraladı: “Otizm sıklıkla 1 ila 3 yaş ortasında görülür. Otizmli çocukların en çok ortaya çıkan belirtileri konuşma geriliği ve göz teması kuramamalarıdır. Hastaların 2 aylıktan itibaren başlaması gereken toplumsal gülümsemesinin olmaması, agulama üzere konuşma basamaklarının gecikmesi, 1 yaşına geldiğinde çocukların manalı bir söz çıkaramıyor olması, kucağa alınmaktan hoşlanmıyor olması birinci belirtiler olarak ortaya çıkıyor. Dokunmaya hiç yanıt vermezler ya da çok reaksiyon verirler, oyun çağına geldiği vakit yaşıtlarına ilgi duymazlar ve yaşıtlarıyla birlikte oyun oynamak istemezler. Bilhassa senaryoda, oyun kurmada sorun yaşarlar ve cümle kuramazlar. Otizm dediğinizde akla gelen en değerli özellik olan toplumsal ve bağlantı, etkileşimde kısıtlılık olması, ortak dikkati sağlayamaması ve toplumsal hayata ahenk sağlayamamasıdır. Günümüzde otizm konusundaki farkındalık arttı. Zira aileler artık bilgiye çok kolay ulaşabiliyor ve çocuklarındaki değişimi daha erken fark edebiliyor”.
“Her çocukta belirtiler birbirinden farklı”
Her otizmli bireyin semptomlarının birbirinden farklı olduğunu belirten Doç. Dr. Topçu, “Otizm spektrum bozukluğu denmesinin nedeni belirtilerin ve semptomların farklı yahut yük derecesine nazaran sınıflandırılıyor olmasıdır. Yani bir çocukta bir tek bulgu varken birtakım çocuklarda iki ya da üç bulgu olabilir. Hiçbir olgu birbirinin standardı ya da eşi değildir, farklı bulguları bir ortada gösterebilir. Otizmli çocukların mental kapasitesi ne kadar düzgünse tedaviden o kadar fayda görürler. Zira mental yani zihinsel gerilikle otizm yaklaşık yüzde 30 ila 40 olayda birlikte olabiliyor. O yüzden de mental kapasite ve lisan gelişimi ne kadar düzgünse tedaviden fayda görme ihtimali o kadar yüksek oluyor. Erken teşhis de çok kıymetlidir. Çocuğun durumunda bir farklılık oluştuğu anda kesinlikle bir nöroloji, psikiyatr ve psikolog takibinde olması gerekiyor. Fark edilir edilmez çocuğun hangi gelişim alanında gerilik varsa o tarafta çocuğa ihtar verilmesi bilhassa gerekiyor. Otizm spektrum bozukluğunun ana ünite sırasındaki tedavisi kişisel eğitim yani davranış eğitimi ve yapılandırılmasıdır. Daha sonra gelen seçenekler ise şayet otizme eşlik eden dikkat eksikliği, davranış bozukluğu, dürtüsellik, depresyon üzere ekstra ruhsal belirtiler varsa tedavi edilmesi gerekiyor. Birebir vakitte son devirde bilhassa daha çok ön plana çıkan vitamin dayanakları, Omega3 takviyesi, probiyotikler ve diyet uygulamaları var. Ama vitamin ve probiyotiklerle ilgili bilgilerimiz çok kısıtlı. Lakin genel olarak bir çocuğun şayet bağırsak sistemi ile ilgili kabızlık üzere bir ezası varsa, kilo almasında ve gelişiminde bir sorun varsa biz bu çocukların diyetinin gözden geçirilmesini öneriyoruz. Ancak günümüzde kullanılan ağır diyet uygulamalarının aslında otizm üzerine kanıtlanmış net bir tesiri yok. Lakin ketojenik diyetin bilhassa ağır otizmi olan, davranış bozukluğu olan çocuklarda tesirli olduğunu gösteren birtakım bilgiler var. Bilhassa birtakım epilepsi çeşitlerinin de otizm üzere belirti verebileceğini, davranış bozukluğuyla gelebileceğini ve otizm spektrum bozukluğu ismi altında hasta araştırırken kesinlikle nöroloji değerlendirmenin yapılması gerektiğini öneriyoruz” sözlerini kullandı.